Οι σκοποί της ζωής / Ν.Λυγερός.

Διάλεξη του Νίκου Λυγερού με τίτλο: Οι σκοποί της ζωής.

Γυμνάσιο Κοκκινοτριμιθιάς, Κύπρος.
20/05/2013

"Είναι μερικοί απο σας που θα ήθελαν να ξέρουν ποιό θα είναι το μέλλον στην ζωή τους. Είναι απλό: Θα πεθάνουμε όλοι. Έχουμε δει μόνο μια εξαίρεση. Κατά συνέπεια ξέρουμε ποιά θα είναι η πορεία μας: γέννηση και θάνατος. Στο ενδιάμεσο υπάρχει αυτό που λέμε ζωή." Για πολλούς απο μας η ζωή στο σχολείο περιορίζεται σ'ένα λεγόμενο χάσιμο χρόνου. Είναι πολλοί απο σας που πιστεύουν οτι το σχολείο είναι ένα χάσιμο χρόνου. Έχουν απόλυτο δίκιο. (ακούγεται χειροκρότημα απο τους μαθητές). Και γι'αυτό ερχόμαστε στο σχολείο. Άρα, ας κοιτάξουμε τι σημαίνει αυτό το χάσιμο χρόνου: Κάθε μέρα μέσα απο τις συμβουλές που δεχόσαστε είναι οτι πρέπει να κάνεις κάτι χρήσιμο στην ζωή σου, πρέπει να κάνεις κάτι που να σου φέρνει απολαβές, να βρείτε δουλειά. Άρα θα ήθελα να χρησιμοποιήσω το παράδειγμα του σπιτιού, για να καταλάβετε πόσο άχρηστο είναι το σχολείο. (Ακούγονται χειροκροτήματα και επεφημίες από τους μαθητές).

Ας πούμε οτι θέλετε να φτιάξετε ένα σπίτι και σας ζητάει ο μηχανικός ποιές είναι οι απαιτήσεις που έχετε. Είναι πολύ απλό, σ'ένα σπίτι το πρώτο πράγμα που θα ζητήσετε είναι να υπάρχει τουαλέτα. Είναι για να κάνετε μια τοπική παραγωγή μεθανίου. Το δεύτερο πράγμα που θα ζητήσετε είναι να υπάρχει κουζίνα για να μπορείτε να τρώτε, γιατί άμα δε τρώτε δεν είναι ανάγκη να πάτε τουαλέτα. Στο ενδιάμεσο θα χρειαστεί και το μπάνιο. Αυτά θα είναι τα τρία κυριότερα σημεία και μετά θα περάσουμε στο "πρέπει να κάνετε κάτι το βράδυ" αλλά όπως έχετε αποφασίσει να απολαύσετε την ζωή σας, θα χρησιμοποιήσετε το κρεβάτι. Για μερικούς θα είναι για ύπνο, για άλλους θα είναι για γυμναστική. (Ακούγονται γέλια από το κοινό).

Έχετε λοιπόν αυτό το σπίτι, που είναι βέβαια πολύ χρηστικό. Αν το σπίτι σας είναι μόνο αυτό, το να έχετε έρθει στην ζωή, ή να μην έρθετε, είναι το ίδιο. Γιατί είσαστε όπως οποιοδήποτε ζώο ή οποιοδήποτε έντομο. Στην πραγματικότητα άμα έχετε μόνο αυτά τα στοιχεία μέσα στο σπίτι σας δεν έχετε τίποτα που να είναι ανθρώπινο. Με ποιά έννοια: Δεν έχετε προβλέψει χώρο όπου να χάνετε τον χρόνο σας. Κάθε σημείο του σπιτιού σας είναι χρήσιμο, άρα κάνετε μόνο χρήσιμα πράγματα και στο τέλος της ημέρας επειδή έχετε κάνει χρήσιμα πράματα και δεν έχετε χάσει χρόνο πουθενά, η επόμενη μέρα θα είναι ακριβώς η ίδια. Εντάξει, μπορεί να έχετε γαστρεντερίτιδα και να αλλάζει. Άρα σε γενικές γραμμές, θα χρησιμοποιείτε το ένα για να είσαστε οριζόντια, το άλλο για να είσαστε όρθιοι, το άλλο για να είσαστε καθισμένοι και τίποτα το καινούριο. Σε κάποια φάση μπορεί κάποιος φίλος σας ή κάποιος δάσκαλος να σας πει: Δε θα κάνεις βιβλιοθήκη? "Α, όχι όχι, δεν είναι χρήσιμη ούτε στην τουαλέτα, ούτε στην κουζίνα, ούτε στην κρεβατοκάμαρα". Αυτό που θέλω να σας πω είναι οτι μέσα στο σπίτι ο χώρος ο πιο άχρηστος για την καθημερινότητα, είναι ο χώρος όπου υπάρχουν τα βιβλία. (Ακούγεται χειροκρότημα απο τους μαθητές).

Ε, επειδή χειροκροτάτε με έναν τρόπο που φαίνεται οτι έχει σχέση με την σπονδυλική στήλη, απλώς να σας υπενθυμίσω τώρα οτι θα έχει παγίδα αυτό που θα πω.

Όταν λοιπόν λέμε οτι ο χώρος όπου υπάρχουν τα βιβλία είναι ο πιο άχρηστος σημαίνει πρακτικά οτι άμα πάτε σ'αυτό τον χώρο είναι ο χώρος όπου θα χάσετε χρόνο. (Ακούγονται φωνές μαθητών που λένε "σωστά"). Α, σωστά, εντάξει, ωραία. Το θέμα είναι οτι είναι πολύ απλό: Όσοι δε θα χάσουν ποτέ χρόνο στη ζωή τους, θα πεθάνουν πιο γρήγορα. Εδώ κανονικά πρέπει να χειροκροτήσετε ε? (Ακούγεται χειροκρότημα). Αυτό που μ'αρέσει σε σας, είναι οτι είναι αυθόρμητο. Η ιδέα είναι οτι άμα ο μοναδικός στόχος στην ζωή σας είναι να κάνετε κάτι χρήσιμο καθημερινά, είναι πολύ απλό, θα κάνετε μια μέρα, θα κάνετε ακριβώς το ίδιο την επόμενη μέρα, θα το κάνετε πολλές φορές, ώστε να φτάσετε επιτέλους στον θάνατό σας γατί στο τέλος θα βαρεθείτε να κάνετε το ίδιο πράμα κάθε μέρα.

Άρα, τώρα το πρόβλημά μας είναι το εξής: Ο χρόνος, απο την αρχή της γέννησης μέχρι τον θάνατο λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο. Αυτό που προσπαθώ να σας πω είναι το εξής: Για να επενδύσετε χρόνο για να κάνετε κάτι το σπουδαίο πρέπει κάπου να τον έχετε χάσει. (Ακούγονται λιγοστά χειροκροτήματα απο τους μαθητές). Τώρα βλέπω οτι τα χειροκροτήματα σχετίζονται με τον δείκτη νοημοσύνης, στο τέλος θα δούμε αν θα υπάρχουν. Άρα, άμα δεν χάσετε χρόνο κάπου δεν μπορείτε να τον προσφέρετε στους άλλους. Σας δίνω ένα παράδειγμα: Θέλετε να κάνετε ένα δώρο σε έναν φίλο, σε μια φίλη. Το πιο απλό -επειδή είμαστε και μια κοινωνία που δεν προσέχει καθόλου τα οικονομικά- θα πάτε λοιπόν σ'ένα μαγαζί στο οποίο θα του πάρετε ένα πολύ ακριβό δώρο για να το χαρεί περισσότερο. Όταν θα πάρετε αυτό το πολύ ακριβό δώρο θα κάνετε στην ουσία δύο κινήσεις. Ορίστε, τα χρήματα. Και μετά θα κάνετε δεύτερη κίνηση και θα πάρετε το δώρο. Δύο κινήσεις, και μετά τρίτη κίνηση όταν το δίνουμε. Δηλαδή όπως λέμε "ξεθεωθήκατε". Αυτό τώρα είναι για να αποδείξετε στον φίλο σας οτι τον αγαπάτε. Θα δείτε οτι τελικά, θα του δείξετε περισσότερο αγάπη αν χάσετε χρόνο για να φτιάξετε το δώρο. Θα μου πείτε "όχι όχι, εγώ δεν χάνω χρόνο, εγώ πρέπει να κάνω μόνο χρήσιμα πράματα στην ζωή μου: τουαλέτα, μαγειρική, κρεβάτι. Άρα, εφόσον αποφασίζετε να κάνετε μόνο χρήσιμα πράματα θα 'χετε ένα πρόβλημα: Είναι οτι δεν θα 'χετε φίλους. Γιατί τους φίλους τους έχουμε για να χάσουμε χρόνο. Και να περνάμε καλά. Δηλαδή, πάτε με τους φίλους, σας λένε οι άλλοι -οι γονείς συνήθως- τι κάνατε με τους φίλους:

"-Περάσαμε πολύ ωραία.

-Δηλαδή τι κάνατε?

-Περάσαμε πολύ ωραία". Δηλαδή τους λέτε οτι δεν κάνατε τίποτα. Άρα, η ιδέα είναι οτι οι σχέσεις οι ανθρώπινες βασίζονται στην χρήση του χρόνου. Όσο πιο πολύ χάνουμε χρόνο τόσο πιο ανθρώπινοι γινόμαστε. Άρα στην πραγματικότητα το σχολείο που όντως είναι ένας χώρος όπου χάνουμε χρόνο, είναι ένα σημείο όπου παράγεται ανθρωπιά. Διότι σ'αυτό το σημείο θα γνωρίσετε τους συμμαθητές σας, θα γνωρίσετε άλλους ανθρώπους, που κι αυτοί θα χάσουν χρόνο επειδή έχουν αποφασίσει -πιο μεγάλοι, δάσκαλοι- έχουν αποφασίσει -κι εδώ είναι το σημαντικό να καταλάβετε για όσους νομίζουν οτι πρέπει να κάνουν κάτι το χρήσιμο- έχουν αποφασίσει οι δάσκαλοί σας να χάσουν τον χρόνο της ζωής τους για να σας προσφέρουν χρόνο σε σας. Είναι όπως λέμε μερικές φορές -το ξέρετε και πως λειτουργεί και η παράδοση- όταν θέλετε να πείτε κάτι το σημαντικό σε κάποιον λέτε: Ο θεός να παίρνει μέρες απο μένα και να σου δίνει εσένα. Είναι ακριβώς αυτό που γίνεται στο σχολείο. Άρα, το θέμα είναι οτι επειδή είναι ένα επάγγελμα έχετε την εντύπωση οτι αυτός που το κάνει κάθε μέρα δε το σκέφτεται πια. Έχετε απόλυτο δίκιο είναι μερικοί που δε το σκέφτονται πια. Αλλά είναι μερικοί που το σκέφτονται εξ'αρχής. Οι πρώτοι είναι οι λεγόμενοι καθηγητές που έχουν ανάγκη να υπάρχει ένας θεσμικός χώρος, οι άλλοι είναι οι δάσκαλοι. Όταν στην ζωή σας λοιπόν αποφασίσετε οτι για να υπάρχει ζωή πριν τον θάνατο θα πρέπει να χάσετε χρόνο για να έχετε ανθρώπινες σχέσεις, τότε θα καταλάβετε οτι για να έχετε ανθρώπινες σχέσεις πρέπει να έχετε μάθει κάτι. Γιατί άμα δεν ξέρετε απολύτως τίποτα είναι πολύ δύσκολο γιατί δεν έχετε να πείτε τίποτα στον άλλον. Μέσα απο τις ανθρώπινες σχέσεις μπορείτε να συνομιλείτε και να παράγετε αν θέλετε ένα κοινό έργο μέσα απο την συζήτηση. Είναι πολύ απλό σκεφτείτε το κάθε φορά που μιλάτε με τους φίλους σας -και τώρα θα δείτε κάτι που θα σας τραυματίσει, είναι το εξής: Όλοι σας έχετε την εντύπωση οτι οι γονείς σας καταπιέζουν, οτι οι δάσκαλοι σας καταπιέζουν, οτι το σχολείο σας καταπιέζει, και τώρα θα κάνουμε το εξής τεστ: Ποιός έχει φίλους που δεν έρχονται ούτε απ'το οικογενειακό πλαίσιο, ούτε απ'το σχολικό πλαίσιο? Δηλαδή, στην πραγματικότητα, ο χώρος μέσα στον οποίο λέτε οτι "καταπιέζομαι" είναι ο χώρος όπου βρήκατε τους φίλους σας. Δεν ξέρω αν το έχετε ποτέ σκεφτεί οτι άμα σας έβγαζαν αυτόν τον χώρο που θα πήγαιναν οι φίλοι σας. Το πιο ωραίο βέβαια είναι οτι όταν μετακομίζουν οι γονείς και πάνε σε μια άλλη πόλη, το πρώτο πράμα που κάνουν τα παιδιά είναι οτι κλαίνε επειδή δε θα μπορούνε να πάνε στο ίδιο σχολείο όπου είναι οι φίλοι τους. Έχει ενδιαφέρον. Άρα βλέπετε οτι σιγά σιγά δημιουργείται μια σχέση που είναι ένας δεσμός. Είναι η φράση που λέει: Αγαπάω την ανθρωπότητα αλλά είναι δύσκολο να την αγαπήσω ανά μονάδα. Στην πραγματικότητα, πολύ συχνά σε μας γίνεται το ανάποδο, αγαπάμε μερικούς ανθρώπους και δε καταλαβαίνουμε τι είναι όλοι οι άλλοι. Λοιπόν, είναι πολλοί απο σας που θεωρούν όπως είπα προηγουμένως οτι το σχολείο είναι άχρηστο αλλά όταν μιλούν για τον δάσκαλό τους θεωρούν οτι είναι καλός άνθρωπος, που είναι παράξενο, δεν είναι? Γιατί, πρέπει να πείτε "άντε, ας πούμε οτι είναι και καλός άνθρωπος, αλλά σίγουρα πρέπει να είναι ηλίθιος γιατί είναι σ'έναν χώρο που'ναι άχρηστος. Και το κάνει και σαν επάγγελμα. Και χάνει τον χρόνο του για μένα που θεωρώ οτι είναι άχρηστος. Στο κάτω κάτω της γραφής θέλω να αναρωτηθείτε αν αυτοί που σας διδάσκουν κάτι, σας διδάσκουν όντως κάτι. Και μετά να αναρωτηθείτε τι. Έχετε την εντύπωση ας πούμε οτι όλη η ζωή σας είναι φτιαγμένη απο ένα πρόγραμμα. Είναι αυτό που λέω "το σύνδρομο της μάζας". Σε μια φάση για τους φοιτητές μου τους είπα "Σήμερα θα κάνουμε πράγματα εκτός προγράμματος". Η πρώτη αντίδρασή τους ήταν "γιατί"? Όταν τους έλεγα σήμερα θα κάνουμε το πρόγραμμα έλεγαν "πάλι"? Εφόσον λοιπόν αλλάζουμε το πρόγραμμα μας ρωτάνε γιατί το αλλάξατε. Τι εννοώ μ'αυτό, άμα δεν είχατε τους γονείς σας και τους δασκάλους να σας φτιάχνουν το πρόγραμμά σας οι περισσότεροι απο σας δεν θα ήξεραν τι να κάνουν με την ζωή τους. Δηλαδή σκεφτείτε λίγο την μέρα σας, πώς αρχίζει η μέρα, γιατί αρχίζει, κανονικά θα ήσασταν στο κρεβάτι, μετά μπορεί να πάτε και στην τουαλέτα, μετά λέτε πεινάω, το κάνετε και με ανάποδη σειρά καμιά φορά. Ξαφνικά αυτός που σας ξύπνησε για να πάτε σε έναν χώρο που είναι υποτίθεται άχρηστος-γιατί κι αυτός είναι άχρηστος-προσέξτε, είναι ακόμη πιο άχρηστος γιατί αυτός δουλεύει για να βγάλει λεφτά για να σας βάλει σ'έναν χώρο για να πληρώσει ανθρώπους άχρηστους να σας κάνουν ένα άχρηστο μάθημα. (Ακούγονται γέλια απο τους μαθητές). Ενώ εσείς βέβαια που είσαστε πάρα πολύ έξυπνοι και όλοι αυτοί είναι ηλίθιοι, λέτε "τι καταπίεση". Σας υπενθυμίζω παλαιότερα, όταν η κοινωνία ήταν πιο "χρήσιμη" τα παιδιά δούλευαν. Διότι σου έλεγε οτι εφόσον δε θέλεις να χάσεις χρόνο πουθενά, δούλεψε για να βγάλεις το μεροκάματό σου. Μετά, σιγά σιγά η κοινωνία εξελίχθηκε λόγω ανθρωπότητας, και είπε οτι αυτό είναι απαράδεκτο, πρέπει τα παιδιά να έχουν χρόνο να μάθουν πράματα και μετά να επιλέξουν στην ζωή τους το επάγγελμα που τους εκφράζει, και όχι να το κάνουν εξ'αρχής, χωρίς καμία γνώση. Την ώρα λοιπόν που αποκτάτε γνώσεις έχετε την εντύπωση οτι χάνετε χρόνο. Ξαναέρχομαι λοιπόν στο παράδειγμα του βιβλίου: Πόσοι απο σας έχουν διαβάσει ήδη βιβλίο; (ακούγεται ένα σούσουρο απο τους μαθητές και σηκώνονται κάποια χέρια) Α, βλέπετε υπάρχουν και αντιστασιακοί που δεν έχουν ανοίξει ποτέ. Πόσοι απο σας έχουν διαβάσει βιβλίο εξωσχολικό; (Συνεχίζεται το σούσουρο πιο έντονα και σηκώνονται πάλι χέρια απο τους μαθητές, αυτή την φορά λιγότερα). Ωραία, κατεβάζουμε τα χέρια. Όχι γιατί θα αποδείξουμε οτι είσαστε ηλίθιοι (ακούγονται γέλια απο τους μαθητές) εφόσον, προσέξτε, την ώρα που ανοίγετε το βιβλίο και διαβάζετε τις σελίδες δεν κάνετε τίποτα. Θυμάστε οτι είχατε πει οτι τα βιβλία είναι άχρηστα; Άρα, ξέρετε οτι είναι άχρηστα αλλά διαβάζετε και εξωσχολικά βιβλία. Δηλαδή έχετε ήδη την ίδια ασθένεια με τους γονείς, έχετε αρχίσει να κάνετε πράγματα άχρηστα. Στην πραγματικότητα την ώρα που διαβάζετε το βιβλίο χάνετε χρόνο γιατί δεν κάνετε τίποτε άλλο. Το πρώτο που μπορείτε να παρατηρήσετε είναι οτι αν διαβάζετε ένα βιβλίο της επιλογής σας, εφόσον το διαβάσετε, ευχαριστηθήκατε. Τώρα το ερώτημα, αν αυτό σας απασχολεί, είναι αν ευχαριστηθήκατε περισσότερο διαβάζοντας αυτό το βιβλίο ή πηγαίνοντας στην τουαλέτα, ή πηγαίνοντας στο κρεβάτι, ή πηγαίνοντας στην κουζίνα. Όταν θα τα συγκρίνετε θα δείτε ένα πράγμα που είναι πολύ περίεργο: Είναι οτι μπορούμε να διαβάζουμε βιβλία κάθε μέρα, χωρίς να μας ενοχλεί, ενώ είναι ανούσιο και άχρηστο, κι αυτό μας επιτρέπει να εξελιχθούμε, γιατί όπως λέει ο Ηράκλειτος, δεν μπαίνεις ποτέ δύο φορές στον ίδιο ποταμό. Γιατί ο ποταμός κυλάει συνεχώς, άρα μπαίνεις μία κι όταν θα ξαναμπείς έχει κυλήσει, δεν είναι το ίδιο σημείο. Είναι το ίδιο λοιπόν που γίνεται με την τροφοδότηση του βιβλίου. Όταν διαβάζετε βιβλία στην πραγματικότητα το ένα επηρεάζει το άλλο. Γι'αυτό το λόγο συχνά όταν σας αρέσει κάτι θέλετε να διαβάσετε ένα βιβλίο π.χ. του ίδιου συγγραφέα, ή της ίδιας θεματολογίας. Βλέπω εδώ πολλές σημαίες (στην αίθουσα υπήρχαν κρεμασμένες πολλές σημαίες διάφορων κρατών). Στα Τσέχικα υπάρχει μια παροιμία που λέει: Όσες πιο πολλές γλώσσες ξέρεις, τόσο πιο ανθρώπινος είσαι. Η ιδέα ποια είναι: Γιατί να μάθουμε άλλες γλώσσες εφόσον ήδη με μία αρκούμαστε. Είναι οτι η φύση του ανθρώπου είναι οτι του αρέσει να λέει με διαφορετικό τρόπο τα ίδια πράγματα. Γιατί έτσι αυτό του επιτρέπει να δώσει την δική του άποψη. Αυτό που σας ενοχλεί μερικές φορές στην πληροφορική είναι οτι οι υπολογιστές απαντάν πάντοτε με τον ίδιο τρόπο. Κι όταν δεν είστε καλοί στην πληροφορική σας λένε πάντοτε οτι έχετε λάθη. Αν το σκεφτείτε, οι στόχοι της ζωής μας τοποθετούνται πάνω σ'ένα σύστημα αξιακό το οποίο είναι: Αν κάνω κάτι το πολύ χρήσιμο, σίγουρα σε βάθος χρόνου θα είναι άχρηστο. Να θυμάστε λοιπόν όταν κάνετε κάτι πολύ χρήσιμο να θυμάστε την τουαλέτα. Είναι πάρα πολύ χρήσιμο, αλλά οτι πήγατε δε πήγατε πραγματικά δε μας ενδιαφέρει καθόλου. Όταν κάνετε κάτι που μπορεί και να μη φαίνεται χρήσιμο να θυμάστε οτι υπάρχει πιθανότητα να το θυμάστε. Δηλαδή, άμα σας πω: Θυμάστε παιδικές αναμνήσεις. Θα δείτε οτι οι παιδικές αναμνήσεις που θυμάστε, πολύ συχνά δεν έχουν καμία σχέση με τις στιγμές που ήταν χρήσιμες. Ήταν οι άχρηστες στιγμές οι οποίες παράγουν μνήμη. Επειδή παράγουν μνήμη μπορείτε μετά εσείς να σκεφτείτε οτι "εγώ, ως άνθρωπος είμαι αυτός που θυμάται αυτό, αυτό κι αυτό". Άρα η μνήμη σας αποθηκεύει πράγματα που εκείνη την στιγμή δε σας φαινόταν και τόσο ουσιαστικά. Όμως μετά απο χρόνια θυμάστε αυτά. Πρέπει λοιπόν να καταλάβουμε οτι οι στόχοι της ζωής μας καθορίζονται απο μία πράξη η οποία είναι μη αναστρέψιμη. Δηλαδή επιλέγουμε να πάμε απο δω ή απο δω (και δείχνει με το χέρι του δύο κατευθύνσεις). Όσο η ζωή είναι μονόδρομος -δηλαδή απο την γέννηση ως τον θάνατο είναι απλώς μονόδρομος- δεν έχετε καμία επιλογή, θα λέγαμε οτι όλα παν καλά. Μόλις έχετε επιλογές πρέπει να αποφασίσετε ποια επιλογή δε θα πάρετε. Πολύ συχνά νομίζουμε οτι οι άνθρωποι που είναι έξυπνοι και θυμούνται πολλά πράγματα αποθηκεύουν πολλές μνήμες. Στην πραγματικότητα ο άνθρωπος όταν είναι έξυπνος, αυτό που κάνει είναι οτι πετάει τα άχρηστα. Ποιά αποφασίζει οτι είναι άχρηστα; Είναι αυτά που η κοινωνία σε τοπικό επίπεδο -δηλαδή μέσα στην μέρα - θεωρεί οτι είναι χρήσιμη. Αν κάποτε θυμάστε την τουαλέτα είναι επειδή δεν είχε χαρτί. Δηλαδή άμα λειτουργεί κανονικά δεν υπάρχει λόγος να την θυμάστε. Όταν λοιπόν γίνεται κάτι το παράξενο ο άνθρωπος το αποθηκεύει, γιατί είναι μια επιλογή, και πως το διαχειρίζεται. Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι το εξής: Όταν έχετε έναν στόχο έχετε την εντύπωση οτι ανοίκει στην στρατηγική του στόχου. Ο στόχος είναι εκτός στρατηγικής. Ανοίκει σε άλλον... το ονομάζουμε εμείς "μετά-στρατηγική". Το θέμα είναι αν έχουμε όραμα. Άρα, κοιτάξτε πως πάει: Το πρώτο επίπεδο είναι η πραγματικότητα, είναι αυτό που ζούμε καθημερινά και έχουμε την εντύπωση οτι δεν αλλάζει καθόλου. Μετά υπάρχει η πράξη που μπορεί να αλλάξει την πραγματικότητα. Μετά υπάρχει το όραμα που μπορεί να δώσει μια εικόνα στο τι μπορούμε να κάνουμε. Είναι -μπορεί για σας- το επάγγελμα που θα θέλατε να κάνετε. Και για να σας πω οτι μερικές φορές δεν σκεφτόμαστε πραγματικά αυτά που λέμε θα σας δώσω ένα παράδειγμα που χρησιμοποιήσαμε σ'ένα σχολείο στην Ελλάδα. Αυτοί ήταν ακόμα πιο αντιδραστικοί απο εσάς, έλεγαν οτι πρέπει να κλείσουν το σχολεία. Άρα λέμε "πολύ ωραία, ας πούμε οτι κλείνει το σχολείο, τι δουλειά θες να κάνεις"; Και το πρώτο επάγγελμα που μου είπε μια μαθήτρια είναι: νηπιαγωγός. Της λέω:

-Άμα έχουμε κλείσει τα σχολεία δεν υπάρχει πια νηπιαγωγείο.

-Ε ναι αλλά κύριε εμένα αυτό μ'αρέσει.

-Σ'αρέσει κάτι που έχουμε κλείσει. Λέει:

-Γιατί το κλείσαμε?

-Αφού αποφασίσαμε δημοκρατικά να το κλείσουμε γιατί ήταν άχρηστο.

-Ναι αλλά εγώ αγαπάω τα παιδιά. Λέω:

-Θα τα αγαπάς διαφορετικά. Θέλω να πω οτι, πόσοι απο σας έχουν επιλέξει στην ζωή τους να κάνουν ένα επάγγελμα που δε σχετίζεται με το σχολείο; (Σηκώνονται μερικά χέρια μαθητών). Ωραία, για να ακούσω μερικά επαγγέλματα, στην σειρά, εδώ: και δείχνει έναν μαθητή ο οποίος απαντάει: -Γεωργός. -Ωραία. Άρα, θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Ο γεωργός, είναι πολλοί απο σας που πιστεύουν δεν έχει σχέση με το σχολείο. Ωραία, άρα είναι πολύ απλό: Πρώτα απ'όλα, για να είσαι γεωργός πρέπει να ξέρεις τι φυτεύεις. Για να ξέρεις τι φυτεύεις πρέπει να έχεις βασικές γνώσεις -στην πραγματικότητα βιολογία. Όταν μετά θα σου πει κάποιος ειδικός θα πρέπει να βάλεις λίπασμα. Επειδή εσύ δεν έχεις κάνει ποτέ χημεία λες "εντάξει, θα βάλω". Άρα κουβαλάς απλώς τσουβάλια και τα βάζεις. Μετά δεν έχει απόδοση, λες "τι να κάνω", το ξαναπετάς. Στην πραγματικότητα έχεις μια εξάρτιση γιατί δεν έχεις ιδέα πως λειτουργεί. Άρα, πιο φυσιολογικό είναι να τα βγάλουμε πέρα όπως έχουν. Στην γεωργία - γι'αυτό και έχουμε και τους γεωπόνους, για να βοηθήσουν τον γεωργό- είναι οτι θα'χει ενδιαφέρον να το σκεφτείς μήπως θα σκεφτόσουν να κάνεις και γεωπόνος. Μπορεί και να σ'ενδιαφέρει. Γεωργός, και βέβαια να την κάνεις σαν δουλειά, έχει σημασία, απλώς να καταλάβετε οτι πρέπει να έχετε μερικές γνώσεις. Άμα πάρουμε όλα τα επαγγέλματα που θα επιλέξετε θα δείτε οτι θα 'ναι δύσκολο να έχετε ένα επάγγελμα που να μην έχει καμία γνώση. Κι άμα έχει γνώσεις πρέπει κάποιος να τις μάθει. Άρα, αν θέλετε, ο πρώτος στόχος στην ζωή μας, ως άνθρωποι, είναι ο εξής: πως να μαθαίνουμε να μαθαίνουμε. Όχι να μαθαίνουμε, αλλά πως να μαθαίνουμε να μαθαίνουμε. Γιατί άμα ξέρουμε πως να μαθαίνουμε να μαθαίνουμε, τότε σιγά σιγά θα γίνουμε όλο και πιο ανθρώπινοι. Μέσα απ'αυτό το πλαίσιο θα επιλέξουμε κάτι που θα μας εκφράζει -κι είναι μερικοί απο σας που θα το λένε χόμπι, άλλοι θα το λένε επάγγελμα, δεν έχει μεγάλη σημασία- σημασία έχει το εξής: Όταν είσαστε πολύ μικροί, όπως είστε τώρα, θέλετε να πάρετε πράγματα απο την ζωή. Σε κάποια φάση θα μεγαλώσετε και θα 'σαστε γονείς, τότε θα πρέπει να δώσετε. Ωραία, το ερώτημα είναι το εξής: Τι θα έχετε πάρει για να δώσετε. Η απάντηση είναι απλή: Θα έχετε πάρει χρόνο για να δώσετε χρόνο. Δηλαδή, ο χρόνος είναι μαζί μας, αν δε το σκεφτόμαστε γινόμαστε άτομα της κοινωνίας και ξαναζούμε κάθε μέρα την ίδια μέρα, αν το σκεφτόμαστε τότε είμαστε μαζί του, χάνουμε χρόνο για να υπάρχει μια διαφορά μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος. Για να έχετε μέλλον πρέπει να το σκεφτείτε. Για να το σκεφτείτε πρέπει να αναλύσετε το παρελθόν. Για να αναλύσετε το παρελθόν υπάρχουν τα βιβλία. Ευχαριστώ πολύ, να είστε καλά. (Ακούγονται χειροκροτήματα απο μαθητές και καθηγητές).