Φιλοσοφική θεώρηση της ψυχής σε μορφή διαλόγου.

«Απόδειξη περί υπάρξεως της ψυχής»

-Τι νομίζεις για την ψυχή, υπάρχει?

-Αρχικά, ένα ναι ή ένα όχι θα ήταν αυθαίρετο αν πριν δεν έχουμε ορίσει τι είναι ψυχή. Άρα πρώτα ας το ορίσουμε. Για συλλογίσου, έμψυχο δεν λέμε κάθε τι ζωντανό, το οποίο διαθέτει έναν νου που του επιτρέπει να αντιλαμβάνεται, λίγο ή πολύ;

-"Αχά". (Συμφωνεί κάνοντας αυτό το επιφώνημα με κλειστά τα χείλη, αντί για ναι, γνέφοντας το κεφάλι προς τα κάτω συλλογιζόμενος).

- Μια πέτρα δεν λέμε ποτέ πως έχει ψυχή διότι δεν έχει κανενός είδους αντίληψη. Όσος καιρός κι αν περάσει δεν πεινάει, ότι κι αν την χτυπήσει δεν πονάει. Αλλά ένα φυτό, ένα έντομο ή ένα ζώο, όπως ο άνθρωπος, σίγουρα έχει κάποια αντίληψη, βέβαια όχι ίδιου επιπέδου του καθένα, αυτό ανεβαίνει ιεραρχικά από το προηγούμενο στο επόμενο. Όλα αυτά λοιπόν τα ζωντανά δεν διαθέτουν έναν κάποιον εγκέφαλο ας πούμε που τους επιτρέπει να νιώθουν, αλλιώς πως θα καταλάβαιναν ότι πεινούν και πρέπει να τραφούν για να συντηρήσουν τον οργανισμό τους και να μη πεθάνουν πρόωρα; Ή που τους επιτρέπει να σκεφτούν, αλλιώς πως θα ήξεραν πώς, πότε και με τι να τραφούν; Ή, στην περίπτωση του ανθρώπου, που μας επιτρέπει ακόμη και να σκεφτούμε ότι σκεφτόμαστε, άρα να συνειδητοποιούμε, να συνομιλούμε, να συνεννοούμαστε, και να φιλοσοφούμε και να δημιουργούμε και να ενεργούμε αυτοβούλως;

-Σωστά.

-Συνεπώς όλα τα έμψυχα όντα δεν διαθέτουν έναν νου;

-Ασφαλώς.

-Και αυτός ο νους δεν είναι που τα ξεχωρίζει είπαμε από τα άψυχα;

-Βέβαια.

-Κατά συνέπεια αυτό που ονομάζουμε ψυχή με άλλα λόγια δεν είναι ο νους επί της ουσίας; (ο άλλος κουνάει καταφατικά το κεφάλι του).Κι αφού ορίσαμε και συν-αντιλαμβανόμαστε και συμφωνούμε πια στο τι είναι η ψυχή, δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε και στο ότι υπάρχει;

-Έτσι είναι, και νομίζω πως μπορούμε να είμαστε σίγουροι πια γι'αυτό. Δεν έχουμε μιλήσει ποτέ για κάτι που έχει ψυχή μα δεν έχει νου, αντιθέτως, ότι έχει νου λέμε πως έχει και ψυχή, άρα ισχύει πως πραγματικά είναι το ένα και το αυτό.

«Η διαχρονικότητα της ψυχής»

Αλλά το επόμενο ερώτημα είναι: αυτή η ψυχή-νους γεννιέται, πεθαίνει, και πότε;

-Η ψυχή-νους είναι άυλη, ωστόσο δεν παράγεται από κάτι υλικό, το οποίο είναι ο εγκέφαλός μας; Έχουμε δει ποτέ άνθρωπο, ή ζώο, ή φυτό να ζει φυσιολογικά δίχως εγκεφαλικό σύστημα;

-Όχι βεβαίως. Αυτό λοιπόν σημαίνει επίσης πως η ψυχή γεννιέται με την γένεση του εγκεφάλου μας και θα πεθάνει μαζί του;

- Ναι, μπορεί μάλλον να συμβεί κι αυτό. Ωστόσο, να κάτι ενδιαφέρον, λόγω των ιδιοτήτων της μπορεί και να επεκταθεί περισσότερο χρονικά από αυτόν, και στο παρελθόν και στο μέλλον. Κι αυτό θα το αντιληφθούμε εύκολα. Αν αναρωτηθούμε ποιες είναι οι ιδιότητές της, δεν θα πούμε πως είναι και αυτή της αποθήκευσης βιωμάτων, πληροφοριών, γνώσεων, με απλά λόγια της μνήμης;

-Σαφώς.

-Εφόσον η ψυχή μπορεί να θυμάται δεν σημαίνει πως μπορεί και να μαθαίνει;

-Φυσικά.

-Εφόσον μπορεί να θυμάται και να μαθαίνει δεν μπορεί να μάθει και να γνωρίζει και για αυτά που έχουν συμβεί νωρίτερα από την γέννηση του εγκεφάλου της; Αυτό ακριβώς δεν είναι η γνώση της ιστορίας;

-Όντως.

-Ωραία. Για την ιστορία σε υλικό επίπεδο βλέπουμε πως μελετούμε τα υλικά δεδομένα που έχουν μείνει. Για παράδειγμα κάποιο ζώο πέθανε, μετά από χρόνια βρίσκουμε τον σκελετό του και με την βοήθεια της επιστήμης μπορούμε να υπολογίσουμε είτε περίπου είτε κι ακριβώς το πότε έζησε και πότε πέθανε, ίσως και το πώς. Ένα βουνό μπορούμε επίσης αναλύοντας τα δεδομένα του εδάφους του να το χρονολογήσουμε ή και να συμπεράνουμε αν δημιουργήθηκε από κάποιον μεγάλο σεισμό, από σύγκρουση τεκτονικών πλακών, και πάει λέγοντας. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να γνωρίζουμε κάτι που συνέβη σε υλικό επίπεδο και πριν από μας, έτσι δεν είναι;

-Έτσι.

-Για να μάθουμε όμως για την διανοητική ιστορία της ανθρωπότητας, που το χαρακτηριστικό της είναι πως είναι άυλη, όπως η ψυχή, πως θα μπορούσαμε αν δεν είχανε αφήσει οι προηγούμενοί μας νοητικά δεδομένα για εμάς μέσω της καταγραφής τους; (Εδώ σηκώνει το κεφάλι και κατευθύνει το βλέμμα του πάνω στον συζητητή του για να πει στην συνέχεια κουνώντας ελαφρά το δεξί του χέρι με τον δείκτη σηκωμένο μπροστά από το πρόσωπό του για να δώσει περισσότερη έμφαση): Στο τελευταίο ρήμα δώσε μεγάλη σημασία, διότι δείχνει μια συνειδητή προσφορά που είναι και μια αλτρουιστική πράξη. (Κι εδώ ξαναπαίρνει το βλέμμα του για να το αφήσει μετέωρο και να συνεχίσει τον συλλογισμό του). Οφείλουμε τώρα να αναρωτηθούμε, τι άλλο είναι στο τέλος ένας νους, μια ψυχή, από το σύνολο των εμπειριών, των γνώσεων, των σκέψεων και των ιδεών και τελικά των πράξεών της;

-Απ’ότι αντιλαμβάνομαι δεν είναι τίποτε άλλο παρά αυτά.

-Και τότε, από την στιγμή που όλα αυτά καταγραφούν πάνω σε πέτρα ή σε χαρτί που θα έχει όσο δυνατόν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στις φθορές ώστε να έχει και διάρκεια στον χρόνο, δεν είναι η ίδια η ψυχή που καταγράφεται και διαιωνίζεται μ’αυτό τον τρόπο;

-Σωστά μιλάς.

-Άρα λοιπόν, λογικά, ορθολογικά σκεπτόμενοι δεν έχουμε πια αποδείξει πως η ψυχή μπορεί να γίνει διαχρονική συνεχίζοντας και πέραν του θνητού υλικού μας σώματος και της φθαρτής μας σάρκας;

-Πραγματικά, έτσι είναι. Ο Σωκράτης ζει ακόμα, ως νους, ως ψυχή, το σώμα του έχει μόνο πεθάνει.

«Η ψυχή της ανθρωπότητας».

Αλλά δεν είναι αλήθεια οτι υπάρχει μια σημαντική διαφοροποίηση για την ψυχή μετά τον θάνατο του υλικού σώματος; Θέλω να πω, όσο ακόμη ζει το σώμα κι ο εγκέφαλος ο οποίος παράγει μια ψυχή, είναι δυνατόν να βιώνει, να αντιλαμβάνεται, να μαθαίνει, να δημιουργεί συνεχώς καινούρια πράγματα αυτή, ενώ από την στιγμή που πεθάνει ο εγκέφαλος παύει και μένει στάσιμη, εφόσον δεν μπορεί να έχει καμιά ιδιότητα από αυτές που τις έδινε αυτός προηγουμένως, ή έχεις άλλη γνώμη; 

-Έχω άλλη γνώμη, και θαρρώ πως αν το καλομελετήσουμε και μαζί εν τέλει υπάρχουν πολλές πιθανότητες να συνεννοηθούμε και να συμφωνήσουμε μέσω της ορθής, λογικής σκέψης καλέ μου φίλε. Ας θυμηθούμε, τι είπαμε πως είναι η ψυχή; Δεν είναι μήπως το σύνολο βιωμάτων, σκέψεων, ιδεών, αντιλήψεων και πράξεων;

-Είναι.

-Κι αν όλα αυτά, ή έστω αυτά που κρίνει ένας πως είναι τα σημαντικά και που αξίζει να αφήσει πίσω του, καταγραφούν και διατηρούνται στην συνέχεια, δεν είναι και μια διαιώνισή της;

-Συμφωνήσαμε πως ναι.

-Καθώς όμως θα διατηρούνται και θα διαιωνίζονται δεν σημαίνει πως όταν κάποιος τα μελετήσει θα τα ενσωματώσει στον εαυτό του, άρα στην δική του ψυχή;

-Χμ… (κάνει με σκεφτικό ύφος).

-Θέλω να πω, αν στην αρχή, πριν υπάρξει το αλφάβητο, ένας δημιουργούσε το άλφα ως πρώτο γράμμα γραφής και το κατέγραφε πριν πεθάνει, και μετά ένας άλλος δημιουργούσε και κατέγραφε το βήτα ως δεύτερο, και στην συνέχεια κάποιος άλλος το γάμα ως τρίτο και πάει με τον ίδιο τρόπο μέχρι και το ωμέγα που είναι το εικοστό τέταρτο, κάθε επόμενος δεν θα ενσωμάτωνε και τον προηγούμενο; Και κάθε προηγούμενος δεν θα ζούσε μέσω του επόμενου;

-Τώρα καταλαβαίνω καλά τι θέλεις να πεις. Σωστά.

-Αυτό που συμβαίνει θαρρώ πως ταιριάζει ως νοητικό σχήμα με αυτό που γίνεται με την σταγόνα και τον ωκεανό. Η ψυχή που δημιουργείται από έναν εγκέφαλο, θα μπορούσαμε να πούμε για χάριν του παραδείγματος, ότι ομοιάζει με μια σταγόνα που δημιουργείται πάνω σε μια επιφάνεια υπό κατάλληλες συνθήκες, όπως η υγρασία. Όταν πάψουν να επικρατούν πια οι συνθήκες που της έδωσαν την μορφή της αρχικά, παύει κι η ανάπτυξή της, άρα δεν εξελίσσεται πια και μονάχα να φθαρεί μπορεί σιγά-σιγά καθώς θα εξατμίζεται. Αν όμως αυτή η σταγόνα έπειτα πέσει κι ενωθεί με ένα ποτάμι και μετά καταλήξει στον ωκεανό δεν θα θεωρήσεις πως συνεχίζει να ζει ως ωκεανός πια;

-Ναι…

-Ο ωκεανός δεν αποτελείται από πολλές σταγόνες;

-Ασφαλώς.

-Ο ωκεανός είναι ένα σύνολο σταγόνων λοιπόν στο οποίο πια δεν μπορείς και δεν έχει και νόημα να προσπαθήσεις να ξεχωρίσεις τις σταγόνες που τον αποτελούν. Τον βλέπουμε ως μια ενιαία οντότητα πλέον. Η οποία είναι πολύ μεγαλύτερη, πολύ δυναμικότερη, πολύ ανθεκτικότερη και διαχρονικότερη από την σταγόνα. Διότι μια σταγόνα διασπάται κι εξατμίζεται πολύ ευκολότερα. Ο ωκεανός όχι. Συνεπώς η σταγόνα που ενσωματώνεται στον ωκεανό εξελίσσεται και έχει μια δυναμική συνέχεια. Αν έμενε σταγόνα, θα έμενε για πολύ;

-Όχι φυσικά.

-Όταν ο εγκέφαλος πεθάνει, ακόμη κι αν έχει πιο πριν καταγράψει και αφήσει το στίγμα της ψυχής του, ωστόσο αυτή μοιάζει όπως είπες αρχικά στάσιμη πια, διότι δεν φαίνεται να μπορεί να εξελιχθεί περεταίρω, άρα απλώς θα υπήρχε παθητικά μέχρι η φθορά να την σβήσει εξ’ολοκλήρου. Μα είπαμε πως κάθε προηγούμενη ψυχή ενσωματώνεται στην επόμενη και εφόσον κάθε επόμενη εμπεριέχει την προηγούμενη, το πλαίσιο είναι δυναμικό, εφόσον υπάρχει συνέχεια και εξέλιξη. Κι αν για τις σταγόνες έχουμε σε αναλογία τις ψυχές των ατόμων, τότε για τον ωκεανό δεν έχουμε αντίστοιχα την ψυχή της ανθρωπότητας; Διότι όπως ο ωκεανός είναι το σύνολο των σταγόνων έτσι κι η ανθρωπότητα είναι το σύνολο των ψυχών, και η ψυχή της ανθρωπότητας είναι αντίστοιχα πολύ μεγαλύτερη, πολύ δυναμικότερη, πολύ ανθεκτικότερη και διαχρονικότερη από την ατομική. Και βέβαια συνεχίζει να εξελίσσεται δυναμικά και άρα συνεχίζει να ζει.

-Μπορώ να είμαι σίγουρος για τα όσα αναπτύξαμε, και μέχρι να επινοήσω ή να ακούσω ένα αντεπιχείρημα ορθότερο, αυτή θα είναι η αλήθεια μου: Πως η ψυχή υπάρχει, και μπορεί να ζήσει αιωνίως και μετά τον θάνατό μας εφόσον ενσωματωθεί στην ψυχή της ανθρωπότητας. Και τώρα, μετά απ'αυτή την επίγνωση, ξέρω ποιό είναι το νόημα και τι είναι το πρέπον να κάνω.

-Τώρα είμαστε μαζί, αγαπημένε φίλε.