«Ή να τηρήσουμε μια φρόνιμη σιωπή;» *
Υποστηρίζω, με θέρμη, το ΝΑΙ. Θα προσπαθήσω να εξηγήσω ψύχραιμα τους λόγους:
1. Το δημοψήφισμα, θεωρητικά, είναι η επιτομή, η γιορτή της δημοκρατίας: όλοι θαυμάζουμε τους Ελβετούς γι’ αυτό.
2. Το δημοψήφισμα, πρακτικά, δεν είναι πάντα η επιτομή, η γιορτή της δημοκρατίας: η Χούντα έκανε δύο, το ’68 και το’73.
3. Το δημοψήφισμα, στην ουσία του, χρειάζεται τρεις βασικές παραμέτρους: ξεκάθαρο ερώτημα, καθαρές συνέπειες της κάθε επιλογής και χρόνο για τους πολίτες να καταλάβουν και να αποφασίσουν.
4. Το συγκεκριμένο δημοψήφισμα δεν τηρεί καμμία από τις τρεις.
I. Για το χρόνο δεν χρειάζεται ιδιαίτερη επιχειρηματολογία: 7 μέρες, 168 ώρες. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί πειστικά ότι είναι αρκετές για να αποφασίσουμε, βεβιασμένα και σε κλίμα διχασμού, για κάτι τόσο σημαντικό. (Οι Ελβετοί δίνουν περιθώριο 90 μέρες.)
II. Το ερώτημα δεν είναι ξεκάθαρο. Ακόμα χειρότερα, είναι ερώτημα που χειραγωγεί και υφαρπάζει την απάντηση. Στο ερώτημα αν συμφωνούμε με τα σκληρά μέτρα λιτότητας, έτσι σκέτο, η φυσική απάντηση είναι «όχι». Όπως και στο ερώτημα αν θέλουμε να πεθάνουμε μεθαύριο. Κάνεις δεν θέλει σκληρά μέτρα λιτότητας, ούτε να πεθάνει μεθαύριο. Γι’ αυτό ακριβώς ο νομοθέτης έχει προβλέψει να μην ερωτώνται οι πολίτες άμεσα για θέματα δημοσιονομικά. Γι’ αυτό έχουμε τις δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις.
• Το μόνο ερώτημα εθνικής σημασίας, άξιο δημοψηφίσματος, είναι το ΝΑΙ ή ΟΧΙ στην ευρωζώνη, ευρώ ή δραχμή. Στην ουσία, ΝΑΙ ή ΟΧΙ στην Ευρώπη. Κι αυτό είναι στην πραγματικότητα. Σ’ αυτό όμως οι πολίτες έχουν ήδη απαντήσει πολύ πρόσφατα, στις εκλογές του Ιανουαρίου, εκλέγοντας κάποιους που υπόσχονταν, μεταξύ των άλλων, ότι εγγυώνται την παραμονή της χώρας στην ευρωζώνη. Απαντούν δε και στις δημοσκοπήσεις, δείχνοντας όλα αυτά τα χρόνια της κρίσης συντριπτική προτίμηση στο ευρώ. Ακόμα και τώρα. Υπάρχουν κι αυτοί που πιστεύουν σε ρήξη και αποχώρηση από την ευρωζώνη, ακόμα κι αποχώρηση από την Ένωση, και το λένε ξεκάθαρα. Η άποψή τους σεβαστή, παρρησία τους τους τιμά, παρ’ όλα αυτά είναι μειοφηφία. Και στις δημοκρατίες αποφασίζει η πλειοψηφία.
• Το ερώτημα, όπως τίθεται για τα μέτρα της Ευρωζώνης, είναι λειψό. Αποσιωπά την πρόταση της κυβέρνησης για μέτρα ύψους 8 δις, με την υπογραφή του πρωθυπουργού. Πόσο καλύτερα είναι απ’ αυτά της Ευρωζώνης; Κι αν η Ευρωζώνη αποσύρει τελικά τα δικά της και δεχτεί της κυβέρνησης, θα γίνει κι άλλο δημοψήφισμα; Κι αυτά μέτρα είναι, και σ’ αυτά η φυσική απάντηση θα ήταν «όχι».
• Κάτι για τα ίδια τα μέτρα: Δεν έχω πειστεί ότι η επιθυμία της κυβέρνησης είναι να προστατέψει τους πιο αδύναμους, τους μη έχοντες. Αίσθάνομαι πως, παρά τα λεγόμενα, πάλι προστατεύονται προνομιακές ομάδες, εις βάρος των πολλών. Μου φαίνεται αδιανόητο παραδείγματος χάριν, ακόμα και σήμερα το 32% των δημοσίων υπαλλήλων της χώρας να βγαίνει στη σύνταξη κάτω από 55 ετών, και να γίνεται μάχη ώστε αυτό να μη διαταραχτεί.
III. Από το ένα σκέλος του ερωτήματος απουσιάζει η καθαρή αναφορά στις συνέπειες. Αν πούμε «ναι», ξέρουμε τι σημαίνει. Μέτρα και παραμονή στην ευρωζώνη. Δεν ξέρουμε βέβαια πώς θα εκτελέσει αυτήν την εντολή μια κυβέρνηση που έχει κάθετα ταχθεί υπέρ του «όχι». Αν πούμε «όχι», τι σημαίνει;
III. Από το ένα σκέλος του ερωτήματος απουσιάζει η καθαρή αναφορά στις συνέπειες. Αν πούμε «ναι», ξέρουμε τι σημαίνει. Μέτρα και παραμονή στην ευρωζώνη. Δεν ξέρουμε βέβαια πώς θα εκτελέσει αυτήν την εντολή μια κυβέρνηση που έχει κάθετα ταχθεί υπέρ του «όχι». Αν πούμε «όχι», τι σημαίνει;
Τι ακριβώς θα συμβεί; Κανείς δεν εξηγεί καθαρά.
5. Η κυβέρνηση ισχυρίζεται πως θα χρησιμοποιήσει το «όχι» για να ισχυροποιήσει τη θέση της στη διαπραγμάτευση. Μα δεν χρειάζεται δημοψήφισμα! Η εντολή των πολιτών, όπως κι η δέσμευσή της, ήταν σαφής: Ναι στην ευρωζώνη, όχι στα μνημόνια. Αυτό υποσχέθηκαν, γι’ αυτό ψηφίστηκαν, μένει να το εκτελέσουν.
6. Το πρόβλημα ξεκινάει από την παραπάνω αντίφαση: Η κυβέρνηση υποσχέθηκε να καταφέρει κάτι εξαιρετικά δύσκολο, στην ουσία και το σκύλο και την πίτα. Κάθε καλοπροαίρετος πολίτης, κι ήμουν ένας απ’ αυτούς, ήθελε να πετύχουν. Πιθανόν δε, σκεφτόμασταν, να είχαν κάποια μέθοδο, άγνωστη στους πολλούς, που οι προηγούμενοι δεν είχαν σκεφτεί ή ήταν ανίκανοι να εκτελέσουν.
7. Το εγχείρημα δεν πέτυχε. Πέντε μήνες μετά, με μεγάλη ζημιά στην πραγματική οικονομία, μετά από σκληρή διαπραγμάτευση, έφτασε να προτείνει η ίδια μέτρα ασύμβατα με τις προγραμματικές δηλώσεις της. Και πάνω στη διαπραγμάτευση, μια βδομάδα πριν εκπνεύσουν οι προθεσμίες, πετάει το μπαλάκι στους πολίτες και τους λέει ν’ αποφασίσουν αυτοί. Στην ουσία αρνείται την ευθύνη των υποσχέσεων της και των χειρισμών της στην αποτυχία της διαπραγμάτευσης.
8. Δεν έχει νόημα να μοιράσουμε τώρα ευθύνες για την αποτυχία αυτή. Οι μεν θα λένε «φταίνε οι Ευρωπαίοι», οι δε «φταίνε οι δικοί μας». Ας δεχτούμε, από την πείρα της ζωής, πως η αλήθεια είναι στη μέση. Έτσι κι αλλιώς, βασικό γνώρισμα στην πολιτική είναι το να μην παραδέχεσαι τα λάθη σου. Ή τα ψέματά σου.
9. Έχει όμως νόημα, ως ενδιάμεσο αποτέλεσμα, να καταλάβουμε πως όσοι δεν κατάφεραν και το σκύλο και την πίτα δεν ήταν Γερμανοτσολιάδες και Τσολάκογλου και νενέκοι. Απλώς δεν υποσχέθηκαν κάτι που δεν μπορούσαν να υλοποιήσουν.
10. Έχει επίσης νόημα να τονιστεί ότι το σχέδιο της κυβέρνησης δεν πέτυχε. Πιθανόν το σχέδιο να ήταν μεγαλοφυές, πάντως δεν έπεισε τους Ευρωπαίους και τους θεσμούς. Είναι δική της ευθύνη να βρει λύση διαπραγμετευόμενη, ή να παραδεχτεί την αποτυχία της.
11. Υπάρχει και η περίπτωση το σχέδιο να πέτυχε. Και να ήταν ακριβώς αυτό: να οδηγήσει τη διαπραγμάτευση σε αδιέξοδο, να καλλιεργήσει κλίμα αντιευρωπαικό και να καταφέρει να οδηγήσει τη χώρα εκτός Ευρωζώνης. Δηλώσεις αντιφατικές των στελεχών της, και του πρωθυπουργού, αναγκάζουν να σκεφτούμε κι αυτό το σενάριο. Αν ισχύει, είναι –αν μη τι άλλο- αντίθετο στην εντολή των πολιτών.
12. Η κυβέρνηση δηλώνει πως αν το αποτέλεσμα είναι «ναι» θα σεβαστούν το αποτέλεσμα. Τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Θα υπήρχε και περίπτωση να μην το σεβαστούν; Ή ρωτούν συμβουλευτικά, να πάρουν καμμιά γνώμη;
13. Οι ίδιοι έχουν πει, μέχρι και πρόσφατα, πως ένα δημοψήφισμα θα οδηγούσε σε πτώχευση, πως το μόνο του ερώτημα θα ήταν στην ουσία ευρώ ή δραχμή, πως θα αναλάβουν πλήρως την ευθύνη του ναι ή του όχι, πως στην ουσία το όχι ισοδυναμεί με Grexit κι άλλα πολλά.
14. Σε κάθε περίπτωση, το δημοψήφισμα αυτό δεν τηρεί τις προυποθέσεις μιας πραγματικής άσκησης της λαϊκής κυριαρχίας. Θέτει σε λάθος χρόνο, με λάθος τρόπο, ένα ψευδοδίλημμα, με σκοπό να αποσπάσει το βεβιασμένο “όχι”. Αυτό το «όχι στα μέτρα» θα μπορεί να το χρησιμοποιήσει ως «όχι στο ευρώ». Και θα το κάνει, μέσα σ’ ένα κλίμα διχασμού, είτε επειδή αυτό είναι το σχέδιο, είτε επειδή είναι αδύνατον να πετύχει –και μετά το δημοψήφισμα- και το σκύλο και την πίτα.
15. Άρα, το ερώτημα είναι αυτό και μόνο αυτό: ΝΑΙ ή ΟΧΙ στο ευρώ, ΝΑΙ ή ΟΧΙ στην Ευρωζώνη. Ευρώ ή δραχμή. Στην ουσία, συνέχιση της ευρωπαικής πορείας της χώρας ή απομόνωση. Αυτό πρέπει να είναι απολύτως καθαρό στους πολίτες στις 5 Ιουλίου.
16. Επειδή γίνεται πολύς λόγος για περηφάνια κι αξιοπρέπεια. Υπενθυμίζω πως η διαπραγμάτευση γίνεται επειδή δεν μπορούμε να καλύψουμε τις ανάγκες μας χωρίς δανεισμό. Αυτή είναι μια ευθύνη που φτάνει πολύ πίσω, στα προηγούμενα 35 χρόνια. Κι έχει να κάνει με αντιλήψεις που η σημερινή κυβέρνηση συντηρεί. Περηφάνια κι αξιοπρέπεια είναι το να μη ζεις με τα λεφτά των άλλων.
17. Ανήκω σ’ αυτούς που είναι υπέρ του ευρώ. Υπέρ της παρουσίας της χώρας στον στενό πυρήνα της Ευρώπης. Αναγνωρίζω τα προβλήματα, τα λάθη, τις εμμονές, τη δυσκινησία των ευρωπαϊκών θεσμών. Αναγνωρίζω και την απελπισία και την κούραση των Ελλήνων, ιδίως αυτών που δεν έχουν πια τίποτε να χάσουν. Αλλά είμαι σίγουρος, όπως οι περισσότεροι Έλληνες, πως η θέση μας είναι εκεί. Και μόνο μέσα στην Ευρώπη μπορούμε να βρούμε λύσεις, από κοινού με τους άλλους λαούς, για μια καλύτερη, κοινωνικά δικαιότερη κοινωνία.
* Ο τίτλος είναι από το ποίημα του Ανδρέα Εμπειρίκου «Πυρσός λαμπρός του υπερτάτου φαροδείκτου». Αναφέρεται στο δέος και την αναταραχή που δημιούργησε σε μια παρέα η ανατολή του ήλιου. Σε μας εδώ, νομίζω, τα πράγματα είναι κάπως πιο ξεκάθαρα. Και λέω ΝΑΙ.
